10 maart 2014

Afgelopen weekend schijnt het carnaval te zijn geweest in Zuid-Nederland. Van carnaval hebben we hier geen weet. Tanzania is ook niet echt katholiek. Er wonen wel veel christenen in dit gebied, met name aanhangers van de Lutherse kerk, 7e dag adventisten en halleluja-achtige geloofsgemeenschappen en verder zie je wat moslims. Op zaterdag gaan de 7e dag adventisten en de moslims te kerke, en op zondag de andere christenen inclusief de katholieken. Ik vind het allemaal wel best. Zolang ze elkaar hier maar niet in de haren vliegen, moet iedereen maar geloven wat ie wil.

Zaaien met de hand

De zaterdag leek rustig te beginnen met een schimmeltje hier en een jeukplekje daar. Toen verscheen er ineens een van ver afkomstige bijna 60-jarige zieke vrouw met koorts, buikkrampen, spugen en diarree met bloed erbij. Kortom, reden genoeg om een infectie door een bacterie te veronderstellen. Tijdens het consult moest ze wel een paar keer naar het toilet. Reden voor m'n collega om haar te willen opnemen, maar dat werd door haar en haar familie geweigerd. Dan maar met ORS, zo'n viessmakende, maar zeker effectieve zout-suiker-oplossing, en een zootje pillen waaronder antibiotica naar huis. En het advies direct terug te komen als het niet gaat. Direct na dit consult werd het door m'n Tanzaniaanse collega wijs geacht de twee dames van de schoonmaakploeg te roepen om alles wat de vrouw maar aangeraakt zou kunnen hebben, te desinfecteren, of reinigen kan je beter zeggen. Ik vond dat geen slecht idee, want de patiënten zitten per slot met hun handen, de grootste bron van infecties aan van alles en nog wat. Niet alleen aan jouw handen, maar ook aan de stoelleuning, het bureau en de deurkrukken of aan de rand van de deur. Alles kreeg even een grondige beurt, behalve onze handen, die moesten we zelf natuurlijk aanpakken.

Ik zag een 32-jarige masaai-man vergezeld door z'n moeder en oudste broer. De laatste leek me een jaar of 50. Hij hoestte een tijdje, maar nog meer had hij last van z'n buik, eerst vooral aan de rechterkant maar de laatste weken meer links. Verdere klachten waren er eigenlijk niet. Bij onderzoek vond ik met de stethoscoop wat schavende geluiden op de borst en dat hoort niet. Het leek erop dat het onderste gedeelte van de linkerlong niet goed functioneerde. Bij het onderzoek van de buik kwam de aap al gauw uit de mouw. Bij de magere masaai zie je direct als de buik is opgezet: aan de linkerkant zat een grote zwelling. Hij bleek een enorm vergrote milt te hebben, naar schatting bijna 20 centimeter lang in plaats van de normale 6-7 centimeter. Die grote milt drukt de long natuurlijk wat weg en vandaar die rare geluiden. Op de direct aansluitend gemaakte echo bleek de grootte van de milt bevestigd. De meest voorkomende oorzaak blijkt in tropisch Afrika een chronische malaria-infectie, tbc of brucella te zijn. Maar het bloedonderzoek maakte snel duidelijkheid: leukemie. Welk type precies werd niet helder. Deze patiënt werd verwezen naar Arusha voor nadere diagnostiek en eventueel moet hij zelfs naar Dar es Salaam. Als alles rond is en hij krijgt chemotherapie, dan kan dat wel weer op Fame. Er lopen hier wel meer van die patiënten rond, die even wat heen en weer moesten reizen en door ons weer verder worden behandeld. Het stellen van een lelijke diagnose en het vertellen van deze boodschap aan de patiënt blijft voor elke arts altijd lastig. Of deze masaai-mensen werkelijk de impact begrijpen van wat er nu precies aan de hans is en welk traject ze eventueel ingaan, is me niet duidelijk geworden. Wel werd ik vele maanden de handen geschud en kreeg ik enkele zelfgemaakte sieraden in de vorm van halskettingen mee. De grootste heb ik direct omgedaan, zij het dat ik de geregen kraaltjes maar net om m'n grote hoofd kreeg. De hoofden van de masaai zijn in de regel kleiner dan die van de blanken, dat kun je om je heen wel zien. Maar ze waren zichtbaar blij dat ik de ketting ook echt ging dragen. Ik denk evenwel niet voor heel lang.

Hoewel de dokters hier goede bedoelingen hebben, zie ik toch ook dat ze dingen doen waar ik grote twijfels over heb. Het betreft hier bijvoorbeeld het op nogal snel voorschrijven van antibiotica en bepaalde pijnstillers. Met m'n Amerikaanse collega-vrijwilliger-arts had ik het er ook al over. Zeker bij antibiotica moet er terughoudend worden voorgeschreven. Hier bestaat evenwel de mogelijkheid die middelen ook gewoon ergens om de hoek te kopen, hoewel dat officieel niet is toegestaan. Maar het schijnt op grote schaal te gebeuren. Met medicijnen tegen tuberculose en aids(hiv) is het intussen goed gelukt deze illegale handel aan banden te leggen, maar met die andere middelen? Ook malariapillen zijn zo te koop, vaak voor een habbekrats. Voor heel veel mensen is het dan ook de gewoonte om bij koorts direct maar malariapillen te slikken zonder eerst te hebben laten kijken of het inderdaad wel nodig is. En als de koorts zakt en je voelt je wat beter, wordt de kuur vaak niet afgemaakt, en dat werkt weer de resistente in de hand. Middelen die hier, zelf bij kleine kinderen en bij buikklachten, gemakkelijk worden voorgeschreven zijn pijnstillers als ibuprofen en diclofenac. Dat gebeurt zelfs bij maagpijn. Het is de goden verzoeken. Met die middelen kun je immers maagbloedingen uitlokken. Paracetamol is daarom in ons land al jarenlang het middel van de eerste keus: het is niet het sterkste product, maar het is wel goedkoop en je kunt je er niet zo gauw een buil aan vallen. Ik probeer het de dokters hier uit te leggen en ze zeggen het te begrijpen. Maar ik heb m'n rug nog niet omgedraaid of ik zie ze het toch alweer doen. Jammer. Het stelt me teleur. Maar ik zal het ze blijven zeggen zeggen. Meer valt er niet aan te doen.

Tijdens het spreekuur

Heel apart vond ik een 46-jarige vrouw met een sinds 20(!) jaar bestaand beperkt oedeem van haar rechter onderbeen. Oedeem wil zeggen dat het been daar ter plaatse dikker is dan het andere been tengevolge van de ophoping van vocht, waardoor je er puntjes in kunt drukken. Zoiets kan vele oorzaken hebben en zeker als beide benen het hebben kun je denken aan hartzwakte, spataderen of een slecht functionerend afvoersysteem en schildklierproblemen. Maar als het aan een kant zit, kan er sprake zijn van een trombosebeen. Bij doorvragen bleek de diagnose trombosebeen enkele weken geleden elders bij deze vrouw gesteld te zijn, reden waarom ze injecties zou moeten hebben om het bloed als het ware wat minder stolbaar te maken. Bij onderzoek was dit volgens ons geen trombosebeen maar het gevolg van filiariasis, 20 jaar geleden. Hierbij raken door een ontsteking van de lymfeklieren de lymfevaten verstopt en kan het vocht niet meer weg. De oorzaak is een parasiet die door een mug wordt overgebracht. Als je er bijtijds bij bent, kun je de parasiet ook wel in het bloed aantonen, alleen dan moet je op drie verschillende tijdstippen in de nacht van de patiënt bloed afnemen. Zijn er al lymfebanen verstopt, dan kun je dan niet meer ongedaan maken. Alleen met een steunkous kun je de symptomen dan nog wat verlichten. En dat is niet onbelangrijk, want daarmee kun je ellende zoals ontstekingen aan het been voorkomen. Maar het merkwaardigste van alles vond ik toch dat uitstel van 20 jaar. Misschien wist de vrouw de uitkomst wel en wilde ze het nog eens horen in een ziekenhuis waar ook 'witte dokters' werken. Geef haar eens ongelijk.

Intussen is het in dit gebied van Tanzania al een dag of 10 erg warm en droog. Het zou regentijd moeten zijn, maar er is al een tijd geen drup gevallen. Er staat wel een stevig windje. Daardoor is het nog wel een beetje uit te houden. Maar de velden die nog niet of pas recent zijn ingezaaid worden snel droog. Dat geeft met die wind soms behoorlijke stofwolken. En met stof in je gezicht prikken je ogen en zit je neus dicht. Zeker als je, zoals ik, een allergische aanleg hebt, heb je er best wat last van. Maar hopen, met de boeren, dat het weer gauw gaat regenen.

Fietsenmaker

 

Openbare watertap

 

Wel grappig vond ik als observant een consult van een van m'n collega's. Een masaai-man van ongeveer 35 vroeg voor zijn 22-jarige vrouw een soort check-up aan. Tijdens het hele consult kwam eigenlijk amper de precieze reden voor dit verzoek boven water, terwijl er ook niet echt bij de vrouw werd geïnformeerd wat zij er van vond en of zij dat echt wel wilde. Ik heb me er maar niet teveel mee bemoeid, maar er achteraf natuurlijk wel over gesproken. Bij ons zou zoiets onbestaanbaar zijn. Als de partner al meekomt, vragen we altijd eerst of de 'patiënt' het ermee eens is. En als er maar de geringste twijfel is, dan mag manlief terug naar de wachtkamer. Zeker wanneer de patiënt een kind is, kunnen er pijnlijke situaties ontstaan. Tot de leeftijd van 12 jaar hebben ouders in gelijke mate nog alle rechten op medische informatie en beslissingsrecht en van 12 tot 16 jaar alleen nog wanneer het kind er geen bezwaar tegen heeft. En boven de 16 is het beroepsgeheim volledig van kracht. Een goede zaak denk ik. Ook hierover praat ik nog even na met m'n collega. Die vindt het een interessante materie.

Een 12-jarig meisje met haar vader op het spreekuur. Ze had al 3(!) jaar een pijnlijke zwelling op de wreef van een van haar voeten en het leek alsof er een zweertje zat. Het kind liep er wat mank van en druk op de plek was niet aangenaam. Bovendien voelde het hard aan. In het verleden was er geen ongeval of ander letsel geweest. Hier moest natuurlijk een röntgenfoto van komen. Als er een ontsteking van het bot is ontstaan, dan is dat niet gunstig. Langdurig hoge doses antibiotica zouden dat op z'n minst worden. Maar ook een operatie kan noodzakelijk blijken. We wachten de foto af.
Vandaag ook nog geassisteerd bij een operatieve ingreep wegens aambeien. De patiënt zei er veel last in de vorm van pijn van te ervaren en ze wilde er nu weleens vanaf. Door m'n collega werd besloten tot het inschieten van elastiekjes. Als een van de weinige huisartsenpraktijken in ons land passen wij die methode ook al een aantal jaren met succes toe. Het is niet zo'n grote ingreep en als je een beetje handig bent en de goede spullen hebt, is het in een minuut op 20 gepiept: 5 tot 6 elastiekjes heb je dan wel aan- of ingebracht. De patiënt ligt er alleen niet op z'n voordeligst bij misschien, maar als dokter let je daar niet op. Echt pijnlijk is het uiteindelijk niet echt, ook al gebeurt het zonder verdoving.
Bij Fame is het wel een hele ingreep. De patiënt wordt er bijna volledig voor onder narcose gebracht en er loopt wel 5 man personeel rond. Alles gebeurt er met de hand, zelf het eenvoudigste apparaat ontbreekt. Uiteindelijk lukt het om 5 elastiekjes te 'schieten' en dat is net op tijd, want de patiënt lijkt alweer bij te komen van het roesje.

De Duitse vrouw bij wie we vorige week een grote wond door een hondenbeet hebben schoongemaakt, kwam terug voor controle. Het zag er voor 75% beter uit, de rest moet nog wat. Uit dat slechtere gedeelte hebben we nog wat viezigheid gehaald en de patiënt gaan we nog een keer terugzien. Maar met de wond gaat het goedkomen, is de verwachting. De hele dag ook weer veel patiënten met vage buikklachten voorbij zien komen. Vaak berusten die op worminfecties of op besmettingen met parasieten en die zijn goed behandelbaar. Soms zit er een ontsteking met een bacterie van het maagslijmvlies bij, hetgeen simpel wordt aangetoond met een bloedtest. Of die nu helemaal betrouwbaar is of niet, als de uitslag positief is, krijgt de patiënt een serie van 3 verschillende medicijnen mee, de zogeheten triple-therapie. Wij doen dat ook, maar hebben liever een wat betrouwbaarder test. We vragen de specialist in de maag en de twaalfvingerige darm te kijken(scopie) en zo een diagnose te stellen. Hier kan dat misschien nog wel in de hoofdstad, maar dat is wel erg omslachtig. Vandaar die simpele bloedtest. Ik denk dat veel patiënten ten onrechte met kanon met drie series pillen worden behandeld, terwijl er vast ook zijn die anders behandeld hadden moeten worden. Het is ook in dit opzicht weer: roeien met de riemen die je hebt. En hier zijn de riemen gewoon: kort.

Tenslotte zag ik nog een jongeman van 32 met vage klachten, die bleken te berusten op een forse bloedarmoede. Dat was een paar maanden geleden ook al gezien, maar toen was het nog niet zo erg als nu. M'n Tanzaniaanse college voorspelde dat hij weleens 'sikkelcelanaemie', dat is een genetische afwijking van de rode bloedlichaampjes, zou kunnen hebben. Je ziet dat alleen bij mensen met een donkere huid en vooral bij bepaalde families. M'n collega zag op de patiëntenkaart waar de jongeman vandaan kwam en wist dat in die regio veel sikkelcelproblemen voorkomen. In het gebied van Karatu waar wij zitten, zien we het niet, zei hij. Dat heeft ermee te maken dat Karatu nogal hoog en daardoor zuurstofarmer is dan dat andere gebied. Patiënten met sikkelcel kunnen op  hoogtes dan ook niet leven, vervolgde hij, die gaan hier dood. Maar voor de precieze diagnose moet extra bloedonderzoek worden gedaan en dat hebben we ingezet. Ik ben benieuwd.

Boay voor zijn huis

Morgen ga ik na de visite in de kliniek met aansluitend een uurtje spreekuur met m'n vriend Boay naar de lokale markt, een kilometer of 30 hier vandaan. Dat schijnt altijd een hele happening te zijn. Iedereen die iets te kopen of te verkopen heeft, is er. Kleding, schoeisel, groenten, vruchten, kippen, geiten, schapen en zelf koeien worden er verhandeld. De meeste handelswaar komt 'te voet', dus de boeren met hun levende have gaan al vroeg op pad. 

Intussen draai de wereld natuurlijk gewoon door. Toenemende spanningen tussen het vroegere 'oost'  en 'west' en nu met Oekraïne en de Krim als inzet. Ik ben er niet gerust op en die Poetin, een echte Rus, keihard, wil z'n punt maken. Hopelijk houdt iedereen z'n hoofd koel en loopt het niet uit de hand. En dan heeft Ajax in Rotterdam gewonnen van Feijenoord en heeft AZ eveneens goede zaken gedaan: eerst door in Europaleague een ronde verder te komen en nu een mooie overwinning op Rkc. Ajax wordt kampioen, dat lijkt wel duidelijk. Die sokken van Wendy hebben dit keer niet geholpen...En intussen ook nog een mooie overwinning van AZ op Heracles.

Wat hier gewoon doordraait, zijn die verschrikkelijke bruine bonen met rijst. Ik heb besloten ze niet meer aan te raken. Ik kan ze echt niet meer luchten of zien. Twee dagen geleden zat ik werkelijk te koren boven m'n bordje waar al amper iets op lag. Ik heb er toen meteen een punt achter gezet. Dan nog liever teruglopen naar de bungalow voor een witte boterham of ergens een banaan zien te scoren. Aanvankelijk kon ik de bruine bonen nog wel pruimen, maar de liefde is nu echt over. Definitief. Gewoon uit lijfsbehoud.  

De dag naar de lokale markt bleek een belevenis. Ik ben wel een beetje van dat soort markten, want daar krijg je wel een aardige indruk van waar de bevolking in het gebied zich mee bezighoudt en hier dan vooral zich mee in leven houdt. Nadat hij mij had opgehaald, moest Boay uiteraard eerst nog wat familieleden of wat daarvoor doorgaat oppikken. De markt is in een dorpje ongeveer 30 kilometer verderop, alleen via een zanderige en stenige weg te bereiken. Nu de auto, althans de diesel, door mij toch al was betaald, wilde de familie natuurlijk ook graag mee. De weg was niet echt vervelend. We kwamen door nogal behoorlijk droge gebieden en door gebieden waar het groener en dus vochtiger was. In nattere gebieden zag je dan ook onnoemelijk veel maisvelden met opkomend mais, alles met de hand, korrel voor korrel in de grond gedrukt. Mais is hier een volksvoedsel. Als je er een pap van kookt, wordt het tamelijk stijf en heet het ugale. Je eet het net als wij aardappelen of rijst. Daarnaast wordt veel mais langs de weg en dan vooral in de loop van de avond op een houtskoolvuurtje geroosterd en verkocht, per kolf dan. Kennelijk vinden veel mensen dat lekker, want echt overal vind je van die roosterstalletjes. In de gebieden waar het wat vochtiger was, zag ik ook meteen meer bomen met daartussen koffieplantages. Enkele kilometers voor we de markt bereikten, sloeg Boay met zijn landrover een zijweg in, of beter gezegd: een zijpad. Hij wilde zijn ouderlijk huis laten zien en tevens zijn eigen woning temidden van hun eigen maisvelden. Zijn vrouw Pascalina en zijn twee jongste kinderen zouden thuis zijn. Het pad erheen was echt weer onmogelijk: je moet je in de auto stevig vasthouden anders sla je met je hoofd wel ergens tegenaan. Dan, na ongeveer een kilometer of twee zo gehobbeld en gehusseld te hebben, zag ik zijn huisje, letterlijk in 'the middle of nowhere'. Ongelooflijk vind ik dat mensen zo kunnen wonen. Het huisje is op zich niet onaardig, maar zo afgelegen: geen water en geen elektriciteit. Water wordt in grote vaten aangevoerd door een paar jongens met een ossen- of ezelkar, een heidense klus op die hobbelige en heuvelige paden. Boay heeft de beschikking over een generator, dus stroom kan mij maken. Maar het liefst zo weinig mogelijk anders moet er ook weer diesel worden aangesleept.

 

hooischuur

 

Overigens heeft de overheid er in de afgelegen gebieden voor gezorgd dat er waterputten zijn geslagen en dat een ieder het vrij staat deze te gebruiken. Dit water zou van goede kwaliteit zijn. Onderweg zag ik dan ook op heel wat plaatsen mensen hun vaten vullen bij die openbate tapplaatsen. Maar het transport en dat met die hitte...De mensen doen het. Het is natuurlijk veel beter dan water halen uit een goor riviertje, dat trouwens meestal toch droog staat.

Pascalina die ons heeft horen aankomen, staat ons al p te wachten. Elke keer dat ik in Tanzania ben, ontmoet ik haar wel een keer. Meestal in de buurt van Arusha, maar nog nooit hier in deze omgeving. Op het erf lopen ook nog drie straathondjes, die er slecht uitzien. Echt extreem mager. Die krijgen hier niet veel, dat is wel duidelijk. Als dierenliefhebber vind ik het vaak schrijnend om te zien hoe mensen dieren behandelen. Maar wie ben ik nou in deze positie om daar nu wat van te zeggen. Het wordt nog erger, want in een hoek zie ik buiten nog een stuk of acht misschien maar enkele dagen oud zijnde hondjes bij en tegen elkaar aanliggen. Wat moet daar nu weer van terechtkomen? Dat laat zich raden. De familie van Boay praat even snel bij met Pascalina en dan wordt het tijd verder te gaan. Maar eerst moeten we nog even het ouderlijk huis aandoen. Naast het oudste en oorsponkelijke gedeelte is er een wat nieuwer stuk. In het oudste deel sliep men in een soort kamers, waar nu geregeld allerlei dieren zitten, zoals kippen en geiten, of allebei. Eigenlijk zijn die kamertjes ook niet meer dan hokken of stallen. Armetierig.

Koeien

Er staan wat koeien bij elkaar achter een haag van acaciatakken met van die scherpe punten. En dan te bedenken dat giraffen die acacia's juist weer een lekkernij vinden: met hun tong halen ze rustig het groen tussen die scherpe punten weg.

Naarmate we de markt naderden, zagen we wat meer mensen op de weg lopen. Soms met wat geiten of koeien, soms op de fiets en een enkeling achterop een motorfiets, die als taxi diende. Tevoren was ik door m'n collega's van Fame gewaarschuwd, dat ik er behalve een banaan vooral niets op de markt moest eten, en zeker niet het vers geroosterde vlees. Dit in verband met besmetting door tbc, brucella of shigella, allemaal sterk ziekmakende bacteriën. En de familie van Boay waarschuwde mij voor dieven, rovers en ander gespuis en zij adviseerde mij bij hen in de buurt te blijven. Lekker dan.

bandenrecycling tot schoeisel



koehandel

 

kleding

Het bleek een behoorlijke markt. Ik schatte dat er wel zo'n duizend mensen rondliepen. Een behoorlijk gekrioel van mens en dier en vanuit de verte ook wel een fleurig gezicht met die masaai-kledij. Ik blijk er werkelijk de enige blanke en voel me daarom soms ook echt bekeken. Kramen worden er niet opgebouwd, alles speelt zich af op de grond. Zeker de helft van de markt wordt ingenomen door de koeienhandel en de handel in geiten en kippen. Dat is dan ook meteen het zieligste gedeelte. 's Ochtends worden er eerst wat van die dieren opgekocht door de barbeque-tenten en ter plaatse geslacht. Gelukkig was dat al gebeurd toen ik kwam. Stukken vlees hingen in de open lucht en in de loop van de dag meer omringd door allerlei vliegen. Uiteindelijk werd het vlees op takken gespalkt en schuin boven een vuur gestoken. Een stuk of 10 tot 15 lokale slagers of vleesverkopers hadden zo hun nering. Een tent erbij, wat ongekoeld bier of fris en smullen maar. Zo te zien voor velen een echte lekkernij. In enkele uren tijds leek de levende have wel van eigenaar verwisseld. Te voet naar elders, of ze nu wilden of niet niet. Dan maar klappen met een stok of trekken aan een touw om de horens of hals en vooruit met de geit. Je zag dat sommige kuddes liever niet werden opgesplitst. Maar de mening van de dieren telt hier niet. Trouwens waar wel? Ze moesten en zouden weer op weg. Naar een nieuwe toekomst. Voor hoelang?

kookhoek

de BBQ kan beginnen


De handel in koeien en geiten is er voornamelijk een voor mannen. Bij kippen ligt dat iets anders. De aanbieders ervan zijn meestal wel mannen, maar bij de kopers zitten opvallend veel vrouwen. De kippen zitten meestal bij elkaar gepropt in manden of liggen in groepjes bij elkaar met de poten aan elkaar gebonden. Deze dieren lijken zich al verzoend te hebben met hun noodlot, zo apathisch zitten of liggen ze er soms bij. De familie van Boay ziet een mooie volle kip en die gaat mee, waarschijnlijk nog niet voor vanavond maar dan wel voor morgen. Achterin de auto is ruimte voor het beest. Op zich kun je geen versere kip krijgen. Bij de meeste tenten waar je kip kun eten, en dat geldt ook voor de stad, lopen er buiten naast de keuken wel een aantal rond. Bestel je kip, dan wordt er gewoon een om zeep gebracht en als je dat niet wil zien, moet je even je hoofd afwenden. De gekakel moet je echter nog wel even meenemen alvorens je kunt gaan 'genieten'.

Kippen

 

Kippen op het dak

 

 

Geiten

 

Tabak

 

In de loop van een paar uur komen er steeds meer mensen op de markt. Vooral vrouwen. Groenten, fruit, aardappelen schaffen zij zich aan maar de meeste belangstelling gaat toch uit naar kleding. Er ligt hier werkelijk alles, maar van een dessin en kwaliteit, niet om over naar huis te schrijven. Verder goedkope Chinese radiootjes en gereedschap. Natuurlijk ook hun eigen schop, het omgekeerde model van wat wij kennen. Bij het bewerken van het land staan de mensen hier dan ook voortdurend gebogen met die schop. Dat kan toch niet best zijn. Maar zo gaat het kennelijk al eeuwen. Ik schaf me maar wat bananen aan, dat kan nooit kwaad.

Langs de rand van de markt zie ik een stuk of 15 tentjes waarbij zich iets vreemds afspeelt. Vrouwen zeven een lichtbruin, drabberig goedje en het drankje wordt per beker van ongeveer een halve liter aan de man gebracht. Het ruikt stevig naar alcohol en als ik naar sommige mannen kijk, hebben er een aantal hem al behoorlijk zitten. Van alle kant word ik aangemoedigd er ook van te nemen, maar hoewel ik alcohol beslist niet terugspuug, van dit spul moet ik toch echt niks hebben. Bij navragen blijkt het om een soort bananendrank te gaan, waarbij het eerste bereidingsproces bij de verkopers thuis plaatsvindt. Het wordt met water verwarmd, gekookt en gegist en het gefilterde brouwsel moet dan lekker zijn. Over het percentage alcohol dat erin zit, kan niemand iets zeggen. De getallen die ik hoor, zijn erg verschillend, de verkopers weten het zelf niet eens.

Bananenbier

Ook op de markt wordt losse tabak verkocht en door de masaai een gekruid goedje, dat je moet snuiven. Je zou er high van worden, begrijp ik een beetje van de masaaivrouw hie het mij probeert te slijten. Ze doet voor hoe je het snuift en wil dat ik het ook doe. Ik ben het echt niet van plan en ook niet om er wat van mee te nemen voor thuis. Ze zien me al aankomen. Bovendien wat moet ik tegen de douane zeggen als ze op Schiphol in m'n koffer gaan grutten?

Schoentje?

Intussen is Boay neergestreken in een van de barbequetenten. De stok met gespietste en gebraden vlees is voor hem in de grond gestoken en met een mes snijdt hij er stukjes van af dat hij eerst nog even aantipt met wat zout dat op een bordje voor z'n neus ligt. Het is handenwerk. Vandaar dat bij deze eettenten bij degenen die 'aan tafel' gaan of die klaar zijn, geregeld iemand langskomt met een vergane fluitketel met warm water, een stukje zeep of wat zeeppoeder, dit alles om je handen mee te wassen. Het vuile water valt in een bak die eronder wordt gehouden, maar dit water wordt meestel direct weer op de grond gegooid als het poetsen klaar is. Ook de familie van Boay laat zich het gebraden vlees goed smaken.

BBQ

Handen wassen

Het ruikt prima en het kost me moeite om niet toe te geven. Nu die bananen er maar in besluit ik en mijn trek neemt gelukkig direct een heel stuk af. 's Avonds bij terugkeer na het afleveren van de familie van Boay met de kip nog even Karatu in gegaan om wat kip met patat te scoren. Hij wist een goed bekend staande en drukke tent, maar het bleek een fiasco. De kip was taai en de patat slap, lauw en smakeloos, zodat er wat bier aan te pas moest komen om het geheel te kunnen doorspoelen. Gauw naar huis dan maar. De nacht was niet fijn. Onrustig geslapen, veel gezweten en bij het opstaan voelde ik het al aan m'n maag en darmen. Spugen en de racerij. Dus toch. Geen barbecue gehad. Dus die kip en die patat. Het bleek een kwestie van flink lossen, een paar pillen erin en toen ging het wel weer. De nieuwe dag stond te beginnen en ik moest me melden voor een bijzondere activiteit.

Vanuit een nabijgelegen hotel voor safarireizigers heeft men in samenwerking met Fame, het staatsziekenhuis in Karatu en de districtsgezondheidsdienst een plan de campagne gemaakt om in de gebieden die daarvoor het meest in aanmerking komen op middelbarte scholen voorlichting te geven over malaria. Deze week gaat er elke dag een ploeg van een man of zeven de bush in incluis voorlichtingsmateriaal, muskietennetten, prikmateriaal en medicijnen. Mijn collega Izaak van Fame gaat mee en ik zal hem supporten. Het lijkt me interressant. In elk geval heel belangrijk. Want in dit land gaan nog altijd veel mensen dood aan malaria, hoewel de situatie wel is verbeterd.
Ongeveer 40 kilometer diep in de bush in een extreem droog gebied waar je haast ook weer niemand tegenkomt, ineens weer aan het eind van een echt onmogelijke weg een aantal prachtige gebouwen. Het blijkt een meisjesinternaat; er zitten er zo'n 500 in de leeftijd van 12 tot 22 jaar. Het is katholiek. Het is een Spaanse organisatie die voor het geld zorgt en een Zwitserse religieuze orde heeft er de leiding. De meeste religieuzen komen echter uit India. Het zijn dus nonnen. De meisjes hebben allemaal dezelfde kledij. Dat zie je in ons land niet. In veel buitenlanden echter wel. Het heeft ook wel iets, moet ik zeggen.

 

schoolmeiden

 Schooljongens

Schoolkeuken

Alle meiden worden in een soort grote aula gedirigeerd. De leerkrachten achterin. Het gaat er heel gedisciplineerd aan toe. Kinderen zijn kinderen zeg ik altijd, maar een beetje beleefdheid en respect voor anderen mogen ze wel hebben. De nonnen hebben het wel voor elkaar. Als een van ons begint met ze door de microfoon te begroeten, dan volgt hun beleefde antwoord direct in koor. Ik vind het een genot om naar te kijken en te luisteren. De voorlichting blijkt heel interactief. De belangstelling van de kinderen is groot en er worden veel vragen gesteld. Na afloop worden bij 65 aanwezigen via een door sommigen als eng ervaren vingerprik, waaruit wat bloed is verkregen, door middel van een malaria sneltest vastgesteld of ze malaria hebben of niet. Uiteindelijk blijkt dat bij een kind het geval te zijn en die wordt, zonder dat de anderen het merken, voorzien van wat antimalariapillen. Ook worden een aantal klamboe's, aniti-muskietennetten, uitgedeeld. Ik denk dat dit een prima actie is. Deze meiden hebben het wel begrepen en die gaan het natuurlijk thuis vertellen.

Klamboe mee

De tweede school, een openbare school, bleek nog een stuk verderop te liggen. Nog droger dan droog en soms leek de omgeving op een woestijn. Er groeit niets meer. En heet. De chauffeur moest nog even zoeken en zelfs in deze woesternij wonen nog mensen en is een middelbare school. Het is de omgeving van de Hadzabe-stam, die ook wel als de 'bushmen' worden aangeduid. Er zijn er nog een paar honderd van en hun dagelijkse bezigheid is jagen met pijl en boog.

 

De school die we aandoen, telt 160 leerlingen en een deel woont er intern, omdat hun ouderlijk verblijf gewoon te ver is. De rest komt en gaat naar huis, al moeten sommigen er wel tweemaal 2.5 uur voor lopen! De kleur van deze school is wit, blauw en oranje. Ook weer grappig. Er zitten ook een paar moslimmeisjes op; het witte hoofddoekje verraadt hen direct. Ook hier hetzelfde programma en veel enthousiasme.

malariatests; nr 16 positief...

Aan het bloedprikken, eigenlijk een symbolische actie om te laten zien hoe eenvoudig je malaria vaststelt, mochten hier 40 kinderen meedoen en ook nu weer eentje met een positieve uitslag. Na het uitdelen van de laatste klamboe's gauw huiswaarts, alleen, niemand had nog gegeten. En dit vanaf 's ochtends een uur of acht tot nu vijf uur in de middag. Iemand aan boord van de auto wist nog een markt, waar we langs zouden komen en daar was natuurlijk ook weer zo'n heerlijke barbecue. Alleen weer niet voor mij. Bananen bleken er uiteraard ook, gelukkig maar.

Mooie masaai

 

schattig meisje

 

De terugweg was een stoffige bende. De chauffeur had er duidelijk zin in en trapte het gaspedaal maar eens diep in. Je voelde de auto heen en weer slippen op de zanderige en stenige weg. Ik denk dat je er stevig kunt slippen, als de wagen eenmaal die beweging heeft ingezet. Gelukkig ging het goed, maar het leverder wel heel veel stof op. Van dat fijne zandstof. Het komt terecht in al je porien, je ogen, neus en keel en je kleren. Echt heel vies allemaal. Ik ben blij dat ik m'n vuile kleren elke dag kan achterlaten. Ze worden keurig gewassen door de vrouwen die hier schoonmaken. Dat doen ze goed. Overigens, dat was nog even spannend: op de terugweg in de duisternis op een haar na een overstekende hyena gemist. Wat zijn dat toch een merkwaardige dieren, echt lelijk.